‘Người làm báo không có tiếng nói’: Có tiếng nói là gì?

Bài viết ‘người làm báo không có tiếng nói’ của tác giả Hoàng Giang gợi lên hai câu hỏi chính yếu: ‘Có tiếng nói’ là gì? Và trong thể chế hiện nay tại Việt Nam ai có tiếng nói?

Một phụ nữ đi ngang qua sạp bán báo trên đường phố ở Hà Nội, Ảnh minh họa    Các tin khác »

1- Tiếng nói là gì?

Ngôn ngữ hay ‘tiếng nói’ là thuộc tính của con người, chỉ có ngôn ngữ loài người mới có kết cấu cú pháp và chỉ có con người mới có thể giao tiếp xuyên thời gian-không gian bằng ngôn ngữ. Ta có thể nói về cái đã qua, cái chưa đến, cái bên kia bờ đại dương. Từ xa xưa, con người đã nhận ra mối liên hệ giữa nhân tính và ngôn ngữ, theo Kinh Áo Nghĩa Thư, Upanisad, của Ấn Giáo thì ngôn ngữ là yếu tính của con người (the essence of man is speech).

Thuở hồng hoang, con người dùng ngôn ngữ hay tiếng nói để tham gia vào các hoạt động sinh tồn và phát triển: săn bắt, lẩn trốn, chỉ dạy, thổ lộ tình cảm… Nếu các loài thú mạnh hơn con người, cũng có ngôn ngữ như ngôn ngữ loài người thì con người không tồn tại đến ngày nay. Tưởng tượng loài khỉ đột Châu Phi to lớn trong tranh chấp với con người, biết cách thông báo sẽ mai phục ở đâu, khi nào, con nào sẽ tấn công mục tiêu nào…; chắc chắn, con người không thể tồn tại.

Những hoạt động thông qua ngôn ngữ đều mang tính cộng đồng và nhờ đó con người xã hội được dần dần hình thành. Nói cách khác, ngôn ngữ hay tiếng nói là thuộc tính của con người và là công cụ giúp con người tham gia điều hành xã hội vì sự sinh tồn và phát triển của cá nhân và cộng đồng.

2- Có tiếng nói là gì?

Cụm từ ‘có tiếng nói’ trong thế giới hiện đại có thể hiểu như có quyền tham gia điều hành xã hội vì sự sinh tồn và phát triển của cá nhân và cộng đồng. Hiểu như thế thì không chỉ có nhà báo cần ‘có tiếng nói’ mà tất cả các thành viên của cộng đồng đều cần ‘có tiếng nói’. Nhưng làm thế nào để ‘có tiếng nói’ trong một quốc gia ở thế giới hiện đại, một cộng đồng phức tạp, to lớn so với cộng đồng người nguyên thủy xưa? Văn minh phương Tây đã dò dẫm từ đêm dài Trung Cổ đến Thế kỷ Ánh Sáng và tìm ra câu trả lời: các tổ chức dân sự, hội đoàn nghề nghiệp là nơi cất lên tiếng nói, nơi giúp cá nhân ‘có tiếng nói’. Nhiều nhà hoạt động vì một tương lai tươi sáng của Việt Nam hiện nay đang đi theo hướng này.

Trở về với bài báo, có thể tôi hiểu sai ý tác giả, nhưng cụm từ ‘có tiếng nói’ dường như là một sức mạnh, một thế lực, xin trích: ‘Tại các đất nước nơi tiếng nói cá nhân được đặt lên hàng đầu, những người làm nghề viết lách, và nhất là trong lĩnh vực báo chí, luôn khiến xã hội phải nể sợ. Họ là những tay cảnh sát không súng, những luật sư không cần bước vào tòa án, nhưng đủ sức mạnh để tìm hiểu và lên án nhiều mặt tối của xã hội.’

Cơ chế điều hành trong thế giới hiện đại có khả năng đem lại quyền quyết định cho người chịu ảnh hưởng của quyết định (quyền tự quyết) là một cơ chế có kiểm tra và cân bằng quyền lực (checks and balances). Cơ chế đó là toà nhà dân chủ dựng trên ba trụ cột: lập pháp, hành pháp, và tư pháp. Truyền thông báo chí được xem là quyền lực thứ tư, có vai trò như một ngọn đèn soi suốt cả toà nhà dân chủ, xuyên qua các trụ cột, nhằm bảo đảm sự tường minh trong các hoạt động của lập pháp, hành pháp, và tư pháp.

Vai trò của báo chí không phải là thay cảnh sát làm công việc giữ gìn trị an, hay thay luật sư để kết án, bào chữa, và nhất là không thể trở thành một sức mạnh vô hình khiến xã hội phải nể sợ.

3- Trong thể chế hiện nay, ai có tiếng nói?

Câu trả lời rất rõ ràng: Không ai có tiếng nói trong thể chế hiện nay ngoài tiếng nói của đảng Cộng sản. Tất cả cái gọi là hội này hội nọ hợp pháp và sống trên tiền thuế của dân đều được bộ máy Tuyên huấn sàng lọc, và vì thế chỉ có dàn đồng ca dưới một cây gậy chỉ huy duy nhất được phép vang lên. Đây là một mối họa cho cộng đồng, vì khi tiếng nói cảnh tỉnh, xây dựng của các cá nhân thành viên không còn được lắng nghe thì sức mạnh của cộng đồng sẽ không còn nữa. Bao nhiêu hiểm họa về môi trường, an ninh, quốc phòng đã và đang xảy ra dồn dập trên đất nước Việt Nam là một minh chứng.

Nguyễn Hoàng Phố
Ba Sàm