Hiệp định thương mại với EU có giúp thúc đẩy dân chủ ở Việt Nam?

Một trong những điều khoản của Hiệp định thương mại giữa Việt Nam và EU, vừa được Ủy ban châu Âu thông qua tại Brussels, đưa ra yêu cầu về thúc đẩy dân chủ và tôn trọng nhân quyền, một vấn đề được cho là đã cản trở tiến trình đàm phán hiệp định này.

Bên cạnh việc cung cấp các cơ hội lớn về kinh tế, hiệp định thương mại EU-Việt Nam còn đảm bảo đầu tư và phát triển phải song hành với thúc đẩy dân chủ và tôn trọng nhân quyền.

Thỏa thuận thị trường mở toàn diện đầu tiên của khối này với một nước châu Á đang phát triển được Ủy ban châu Âu phê duyệt hôm 17/10 để chờ phê chuẩn của các nước thành viên EU và Nghị viện châu Âu.

Bên cạnh việc cung cấp các cơ hội lớn về kinh tế, hiệp định thương mại này còn đảm bảo đầu tư và phát triển phải song hành với thúc đẩy dân chủ và tôn trọng nhân quyền.

Điều 6 của hiệp định này lưu ý: “Có một sự liên kết thể chế và pháp lý giữa Hiệp định Thương mại Tự do và Hiệp định Đối tác và Hợp tác EU-Việt Nam. Liên kết này cho phép các biện pháp được coi là phù hợp trong trường hợp vi phạm nhân quyền, bao gồm cả biện pháp đình chỉ Hiệp định Thương mại.”

Thương mại và nhân quyền

Tiến trình đàm phán Hiệp định thương mại tự do EU-Việt Nam (EVFTA) bắt đầu từ 2013. Trong hai năm qua, cùng lúc với sự leo thang các hành động đàn áp nhắm vào các nhà bất đồng chính kiến, nhiều phái đoàn ngoại giao Việt Nam đã đến châu Âu để ráo riết thúc đẩy việc ký kết EVFTA. Đây cũng là một mục tiêu hàng đầu trong các chuyến thăm châu Âu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng vào tháng Ba, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân vào tháng 4, và Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc bây giờ. Thủ tướng Bỉ Charles Michel trong cuộc gặp với ông Phúc ở Brussels hôm 17/10 cho biết chính phủ của ông ủng hộ việc sớm ký và phê chuẩn EVFTA.

Là người Việt Nam tôi cũng mong muốn được thông qua như vậy để giúp các doanh nghiệp và người dân có công ăn việc làm và kinh tế phát triển. Nhưng (tôi) cũng không hy vọng gì vào cái chuyện mở cửa này để nhà cầm quyền Việt Nam thay đổi, cải thiện hơn sự độc tài của mình."

Huỳnh Ngọc Chênh, cựu nhà báo và blogger

Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ nhì của EU ở Đông Nam Á, chỉ sau Singapore, trong khi EU là một trong những thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với doanh thu hàng hóa đạt 47,6 tỷ euro (gần 54,8 tỷ USD).

Hai nhà hoạt động dân chủ trong nước nói với VOA họ cho rằng hiệp định này sẽ tốt cho kinh tế Việt Nam và giúp quốc gia Đông Nam Á hội nhập sâu hơn với thế giới. Tuy nhiên, theo họ, không thể kỳ vọng rằng hiệp định này sẽ giúp cải thiện nhân quyền hay đem đến dân chủ ở Việt Nam.

“Là người Việt Nam tôi cũng mong muốn được thông qua như vậy để giúp các doanh nghiệp và người dân Việt Nam có công ăn việc làm và kinh tế Việt Nam phát triển," cựu nhà báo và blogger Huỳnh Ngọc Chênh nói với VOA. "Nhưng (tôi) cũng không hy vọng gì vào cái chuyện mở cửa này để nhà cầm quyền Việt Nam thay đổi, cải thiện hơn sự độc tài của mình."

Việt Nam đã ký nhiều hiệp ước với các tổ chức quốc tế như WTO và các tổ chức về nhân quyền, nhưng chính phủ Việt Nam không tôn trọng những cam kết về nhân quyền đã ký một khi đã đạt được mục đích, theo blogger Chênh, người trong năm năm qua đã bị cấm xuất cảnh vì thể hiện những ý kiến chỉ trích chính phủ trên mạng.

“Việc đàn áp những người bất đồng chính kiến ngày càng mạnh hơn. Những năm trước những người bất đồng chính kiến chỉ bị vài năm tù nhưng bây giờ mức độ đưa người ta vào tù vì bất đồng chính kiến lên rất nặng, từ 10 năm đến 20 năm, như ông Lê Đình Lượng vì bảo vệ môi trường và biểu đạt chính kiến,” theo ông Chênh.

Một tòa phúc thẩm hôm 18/10 y án 20 năm tù đối với ông Lượng với cáo buộc “Lật đổ chính quyền nhân dân” – đây là mức án cao nhất cho những người tranh đấu vì dân chủ ở Việt Nam.

Chủ động đấu tranh

Một số nước thành viên đã bày tỏ lo ngại về thành tích nhân quyền của Việt Nam. Uỷ viên châu Âu phụ trách thương mại Cecilia Malmstrom, trong một cuộc họp báo đã thừa nhận có vấn đề nhân quyền ở Việt Nam.

Những việc ký kết hay tham gia vào hiệp định thương mại tự do này sẽ mang đến nhân quyền cho Việt Nam? Không có. Nhân quyền ở Việt Nam chỉ được cải thiện với sự đấu tranh không ngừng nghỉ, không mệt mỏi của nhân dân Việt Nam.

Nguyễn Quang A, Tiến sỹ và nhà hoạt động dân chủ

Tháng trước 32 dân biểu quốc hội châu Âu đã đồng ký tên vào một bức thư gửi tới Đại diện cấp cao của Liên minh châu Âu Federica Mogherini và bà Malmstrom để yêu cầu khối này tăng sức ép buộc Việt Nam cải thiện thành tích nhân quyền trước khi thông qua EVFTA.

Tuy vậy, Tiến sĩ Nguyễn Quang A, người tham gia buổi điều trần về nhân quyền Việt Nam gắn với EVFTA ở Ủy ban Nghị viện EU hôm 10/10, cho rằng cần có cách tiếp cận tích cực chứ không nên thụ động dựa vào sức ép quốc tế để buộc Việt Nam cải thiện nhân quyền.

“Những việc ký kết hay tham gia vào hiệp định thương mại tự do này sẽ mang đến nhân quyền cho Việt Nam? Không có. Nhân quyền ở Việt Nam chỉ được cải thiện với sự đấu tranh không ngừng nghỉ, không mệt mỏi của nhân dân Việt Nam, tạo sức ép 24/7 đối với chính quyền thì tình hình nhân quyền mới được cải thiện.”

Tiến sĩ Quang A từng tham gia các cuộc biểu tình chống thảm họa Formosa và nhiều lần bị nhà cầm quyền Việt Nam cấm xuất cảnh, ông nói “sức ép của quốc tế là rất đáng trân trọng nhưng đó chỉ là những nhân tố tạo thuận lợi mà thôi.”

Theo bà Malstrom, thỏa thuận thương mại “sẽ không làm cho Việt Nam bỗng chốc trở thành một nền dân chủ.” Nhưng bà khẳng định “nó là một công cụ trong hộp công cụ mà chúng tôi có trong quan hệ với Việt Nam và các nước khác.”


VOA