Thành phố Hồ Chí Minh muốn trở lại chính mình - Đầu tiên kẻ xấu phải ra đi

Nguồn: David Brown, Ho Chi Minh City Looks to Get its Own Back - First the crooks must go | Asia Sentinel - 6/18/2021

Thành phố Hồ Chí Minh muốn trở lại chính mình - Đầu tiên kẻ xấu phải ra đi | Ho Chi Minh City Looks to Get its Own Back - First the crooks must go

Đầu tiên kẻ xấu phải ra đi

Mối quan hệ đầy thử thách trước đây giữa các cơ quan quản lý nhà nước và những người cai quản đại đô thị phía nam, Thành phố Hồ Chí Minh, dường như đang chuyển sang một hướng hiệu quả hơn sau nhiều thập niêm tranh cãi về tài chính.

Thành phố có 10% dân số Việt Nam nhưng tạo ra 22% GDP của cả nước. Thành phố không chỉ là động lực tài chính và kinh doanh của Việt Nam mà còn là thủ đô cũ vẫn chưa được hòa giải của “miền Nam Việt Nam” chống Cộng sản. Kể từ khi giải phóng, thành phố rực rỡ này đã nộp hầu hết các khoản thu thuế cho chính quyền trung ương để phân phối lại cho các vùng nghèo hơn trong cả nước.

Trong những năm qua, các cấp chính quyền thành phố dường như cho rằng họ, chứ không phải các quan chức ở Hà Nội, nên có tiếng nói quyết định trong việc chi tiêu phần ngân sách địa phương được phép giữ lại như thế nào.

Trong khi ông Nguyễn Tấn Dũng là thủ tướng Việt Nam từ năm 2006 đến năm 2015, chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh và thành uỷ đã không tuân thủ các chỉ thị không được hoan nghênh từ trung ương. Đúng vậy, đã có bàn tán về các vụ bê bối bất động sản ở TP HCM và những nơi khác, và càu nhàu rằng ở đó cũng như những nơi khác, những người ông Dũng ưa thích được tham gia tự thoả thuận. Điều đó liệu có vượt quá tiêu chuẩn Việt Nam không? Mãi sau khi ông Dũng thất cử chức tổng bí thư vào đầu năm 2016 và phải về hưu thì người ta mới thấy rõ rằng “Ông trùm” Lê Thanh Hải và các cộng sự của ông ta là những bậc thầy và người hưởng lợi chính trong một mạng lưới tham nhũng tràn lan ở thành phố.

Trước năm 2016, 77% tổng thu tại TP.HCM được chuyển về trung ương để phân bổ lại cho các tỉnh khó khăn nhất của Việt Nam. Sau đó là một loạt các nhà lãnh đạo mới ở Hà Nội, với một chương trình chống tham nhũng. Họ đã tăng mức đóng góp lên 82%.

Để cải cách, hãy bắt đầu từ đầu não công an

Lẽ ra chính quyền thành phố phải phản đối. Tp. HCM đã bị phá một cách hiệu quả. Đặc biệt là sau năm 2016, nguồn thu thuế thành phố giữ lại không đủ để chi cho các dự án cơ sở hạ tầng lớn không bị chậm tiến độ.

Lời giải thích hợp lý duy nhất cho việc chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh đồng ý nâng mức đóng góp vào kế hoạch 5 năm 2016 – 2020 của Việt Nam lên 82% nguồn thu địa phương là băng nhóm của ông Hải hy vọng rằng họ mua được sự không quan tâm của chính quyền trung ương mới đối với việc quản lý thành phố.

Họ đã đoán sai. Như Asia Sentinel đưa tin năm ngoái, Ban lãnh đạo trung ương mới đã cử các đoàn thanh tra và kế toán đến thủ đô phía nam. Họ lập hồ sơ về ông Hải, đồng bọn và âm mưu thu lơik của họ từ việc chuyển đổi đất công thành các tòa tháp văn phòng và các khu dân cư sang trọng thuộc sở hữu tư nhân.

Chưa hết, việc xử lý băng nhóm này không hề đơn giản. Một ủy viên Bộ Chính trị được cử về phía nam năm 2017 để nắm quyền chỉ huy thành uỷ đã không hoàn thành nhiệm vụ. Quá tức giận, Tổng Bí thư Trọng đã bố trí người thay thế đột ngột Nguyễn Thiện Nhân vào tháng 10/2020. Người kế nhiệm ông Nhân là Nguyễn Văn Nên, một quan chức ít người biết đến và từng chủ tịch văn phòng trung ương của ông Trọng.

Ông Nên dường như là người quyết đoán. Ngày trước, ông Nên là giám đốc công an tỉnh Tây Ninh, ngay phía tây bắc TP HCM. Đầu năm nay, ông Nên đã gây xôn xao khi từ chối ứng cử vào Quốc hội, một công việc phụ thường nhiều người thèm muốn để có cơ hội đi chơi ở Hà Nội với giới chóp bu chính trị hai tháng mỗi năm. Ông Nên đùa với các phóng viên rằng ôngcó nhiều việc quan trọng hơn phải làm ở TP HCM.

Công việc quan trọng đó đặc biệt là liên quan đến công an thành phố, từ lâu được coi là bộ sậu của Lê Thanh Hải. Hiện ông Lê Hồng Nam, người từ tỉnh khác, được bổ nhiệm làm giám đốc công an thành phố. Ông Nam là một sĩ quan nổi tiếng với thành tích chống tội phạm và buôn lậu, hay nói cách khác là một đồng minh lý tưởng cho ông Nên.

Ngày 16/12/2020, công an thành phố bắt và khởi tố cộng sự lâu năm của ông Hải là Tất Thành Cang, phó bí thư thành ủy thành phố về tội “sai phạm quản lý tài sản nhà nước”.

Sau đó, vào tháng 3, Bộ Chính trị tước bỏ các danh hiệu và giải thưởng của ông Hải và Lê Hồng Quân – một bước đi mở đường cho việc xét xử tại các tòa hình sự. Lê Hồng Quân được cho là đã lật bằng chứng của nhà nước. Báo chí trong nước đưa tin nhiều về hoạt động của cơ quan điều tra. Các bình luận có nguồn gốc từ ‘các cơ quan nhà nước’ cho rằng hàng chục quan chức cấp cao và trung cấp của Thành ủy TP HCM có khả năng bị bắt.

Tìm kiếm đòn bẩy thành công

Bí thư Thành ủy TP HCM Nguyễn Văn Nên và các cộng sự của ông đang tận dụng những thành công ban đầu đối với băng nhóm Lê Thanh Hải khi họ vận động để được giữ lại nhiều nguồn thu hơn. Các quan chức địa phương đã giải thích cho Thủ tướng Phạm Minh Chính lý do khi ông Chính đến thăm và làm việc vào tháng Năm.

Giống như những người chủ nhà, ông Chinh có vẻ được thuyết phục rằng TP.HCM cần một ngân quỹ lớn hơn. Ông Chính nói rằng họ đã tạo ra một trường hợp tốt, và kêu gọi họ thúc dục từng bộ trưởng. Ông Chính gọi Tp. HCM là “đầu tàu của cả nước” – những lời tử tế nhại lạị những nhận xét thông cảm tương tự của người tiền nhiệm Nguyễn Xuân Phúc, hiện là ‘Chủ tịch nước’.

Cả ông Nên lẫn ông Chính đều mới nhận công tác và cùng là ủy viên bộ chính trị, ban thường vụ đảng ủy gồm 18 người. Cho đến tháng 10 năm ngoái, khi cả hai đều làm việc trong Văn phòng Trung ương của Đảng, ông Chính là Chánh văn phòng, là cấp dưới danh nghĩa của ông Nên.

Chuyến thăm TP HCM của ông Chinh là chuyến công du đầu tiên ngoài Hà Nội với tư cách là Thủ tướng. Đáng chú ý và có lẽ là có chủ ý, một ủy viên Bộ Chính trị khác từ Hà Nội đến Tp HCM chỉ một tuần sau đó: Phạm Đình Trạc, thứ trưởng mới trong đội chống tham nhũng của đảng của ông Trọng. Ông Trác mang một thông điệp rất thẳng thắn và công khai, ông cho biết: đến cuối tháng 6, chính quyền TP.HCM phải hoàn tất các biện pháp xử lý các vụ bê bối đã gây chấn động chính trị thành phố trong nhiều năm qua. Ông Trác trấn an rằng việc trì hoãn nhiều hơn sẽ buộc chính quyền trung ương phải tiếp nhận điều tra.

Đầu tiên, ông Trác đề cập đến dự án đô thị mới Thủ Thiêm với diện tịch 7 km2. Được khởi động cách đây hai thập niên và sa lầy vào tình trạng tự xử lý và biển thủ, dự án vẫn còn lâu mới hoàn thành. Đây là một vấn đề cấp bách, ông Trác nhấn mạnh. Hồ sơ do các thanh tra chính phủ trung ương công bố hai năm trước đó không chính xác và Hà Nội đã hết kiên nhẫn. Nay chính quyền TP.HCM “phải thu hồi và hoàn trả hơn 26 nghìn tỷ đồng (khoảng 1,14 tỷ USD) đã tạm ứng cho dự án từ nguồn vốn ngân sách Nhà nước”. TP HCM còn phải huy động thêm bốn nghìn tỷ đồng để trả nợ Ngân hàng Nhà nước.

Đó không phải là tất cả. Ông Trác cho biết, vào cuối tháng 6, chính quyền Hà Nội cũng mong đợi sẽ có những hành động nhanh chóng nhằm chấn chỉnh sự quản lý kém hiệu quả của một số quy hoạch phát triển đất đai của các doanh nghiệp nhà nước thuộc quyền kiểm soát của Thành phố Hồ Chí Minh. Tất cả những âm mưu này, một chút nghiên cứu cho thấy, đều có liên quan đến liên minh của “ông trùm Lê Thanh Hải” đã bị thất sủng. Có vẻ như Hải, cùng với Quân, Cang và những người khác vẫn còn chưa bị bắt – sẽ bị bắt không lâu nữa.

Cây gậy và củ cà rốt

Ông Phạm Đình Trạc đã không đến thăm TP HCM vào cuối tháng trước để tiếp thêm năng lượng cho ông Nên. Hoàn toàn không phải vậy: vị thứ trưởng mới trong cuộc chiến chống tham nhũng trong nội bộ đảng và suy thoái đạo đức của ông Trọng đã được cử đến để giơ một cây gậy lớn lên thay cho ông Nên. Ông Trạc đến để xua tan ảo tưởng rằng Hà Nội có thể cho phép mọi thứ diễn ra như trước.

Một củ cà rốt nhằm mục đích bổ sung cho cây gậy lớn của Hà Nội rất có thể là khoản giảm thuế được đề cập ở trên, số tiền mà ông Nên và các thành viên mới của ông phải có để tái tạo năng lượng cho việc xây dựng cơ sở hạ tầng đô thị.

Một loạt các dự án của thành phố rất cần công quỹ như (tất nhiên) Thủ Thiêm, nơi được coi là một công viên và chằng chịt kênh rạch như Manhattan hay Pudong. Ngoài ra còn có mạng lưới chín tuyến đường sắt đô thị bị chậm tiến độ khoảng một thập niên và một sân bay quốc tế mới vẫn chỉ còn trong mơ.

Vì phần lớn diện tích Thành phố Hồ Chí Minh chỉ cao hơn mực nước biển một mét, nên cần phải xây dựng hệ thống phòng thủ tốn kém để chống lại nước biển dâng. Cơ sở hạ tầng y tế và giáo dục tạo nên một thành phố vĩ đại và các hàng hóa xã hội như nước sạch và xử lý chất thải cũng cần được tài trợ tốt hơn.

Việc giành được quyền giữ và sử dụng thêm 5% thuế thu được ở Thành phố Hồ Chí Minh sẽ không giải quyết được tất cả những nhu cầu này, nhưng nó có thể dễ sửa hơn.

* David Brown là cựu quan chức ngoại giao Hoa Kỳ có nhiều kinh nghiệm tại Việt Nam và là người cộng tác lâu năm cho Asia Sentinel