Câu trả lời cho sự hung hăng - Làm thế nào để "đáp lễ" Bắc Kinh

Nguồn: Aaron L. Friedberg, An Answer to Aggression – How to Push Back Against Beijing, Foreign Affairs, September/October 2020

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh, tháng 3 năm 2018

Sự quản lý yếu kém trong giai đoạn đầu của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đối với đại dịch COVID-19 và những nỗ lực sau đó nhằm khai thác cuộc khủng hoảng đã tạo ra những vấn đề lâu dài cho phần còn lại của thế giới. Nhưng hành vi của ĐCSTQ cũng đã giúp làm rõ mối đe dọa mà Trung Quốc gây ra đối với an ninh, sự thịnh vượng và hạnh phúc của các quốc gia khác. Nhận thức rõ ràng hơn về mối nguy chung này tạo cơ hội cho Hoa Kỳ và các đồng minh hình thành một chiến lược mới và hiệu quả hơn để đối phó với Trung Quốc.

Vén màn chính sách Trung Quốc

Không giống các cường quốc mới nổi khác, chẳng hạn như Hoa Kỳ, vốn đã thiết lập sự thống trị trong khu vực trước khi theo đuổi tham vọng toàn cầu của họ, Trung Quốc đang cố gắng thực hiện cả hai điều này cùng một lúc. Sự kết hợp của các loại công cụ được sử dụng thay đổi theo khoảng cách. Đối với các quốc gia láng giềng, Bắc Kinh đang mở rộng các khả năng chống tấn công và hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân trong nỗ lực làm suy yếu độ tin cậy của các đảm bảo an ninh của Hoa Kỳ và làm suy yếu mạng lưới các liên minh dân chủ dựa vào Hoa Kỳ. Nhưng bởi vì khả năng thể hiện sức mạnh quân sự của Trung Quốc với các vùng địa lý xa còn hạn chế, Trung Quốc càng đi ra xa biên giới của mình, thì nước này càng phải dựa vào các công cụ khác – cụ thể là các hoạt động kinh tế và ảnh hưởng chính trị.

Với các nền dân chủ công nghiệp tiên tiến, Bắc Kinh muốn duy trì nguyên trạng, mà họ cho là thuận lợi, càng lâu càng tốt. Bắc Kinh tìm cách ngăn cản các nước này thực hiện các chính sách cứng rắn hơn bằng cách nêu bật lợi ích của việc tiếp tục hợp tác và chi phí của xung đột tiềm tàng. Nó muốn họ tin rằng họ phải đối mặt với sự lựa chọn giữa một mặt là tiếp tục thu lợi nhuận và hợp tác trong các vấn đề như biến đổi khí hậu và các bệnh truyền nhiễm, mặt khác là bóng ma đáng sợ của chủ nghĩa bảo hộ, phi hạt nhân hóa và Chiến tranh Lạnh mới. Chế độ này hy vọng rằng các nền dân chủ sẽ lựa chọn lời hứa hợp tác, do đó bảo vệ quyền tiếp cận của Trung Quốc với thị trường và công nghệ phương Tây, vốn vẫn là yếu tố cần thiết cho mục tiêu trở thành siêu cường công nghệ cao của Trung Quốc.




ĐCSTQ cũng đang tận dụng các mối quan hệ với giới tinh hoa trong thế giới đang phát triển để giành ảnh hưởng trong các tổ chức quốc tế (như Tổ chức Y tế Thế giới) và khuyến khích các nước đang phát triển tham gia vào các nhóm mới mà nó có thể dễ dàng thống trị hơn. Từ chối cái mà ông gọi là “cái gọi là giá trị phổ quát” của dân chủ tự do và nhân quyền, Tập đã tuyên bố mong muốn xây dựng một “cộng đồng vận mệnh chung” không mang tính phán xét, trong đó Trung Quốc đương nhiên sẽ dẫn đầu.

Lập trường cạnh tranh hơn đối với Trung Quốc không loại trừ việc hợp tác với Hoa Kỳ khi các lợi ích hội tụ. Nhưng Washington không nên nuôi hy vọng. Các đề xuất có vẻ hợp lý mà Hoa Kỳ tham gia vào “cạnh tranh có trách nhiệm” hoặc “hợp tác trong khi cạnh tranh” đã bỏ qua tâm lý về ‘một trò chơi có tổng bằng không’ của các nhà cầm quyền hiện tại của Trung Quốc và đánh giá thấp tham vọng của họ. Các chính phủ dân chủ phải tránh cái bẫy quen thuộc là cho phép triển vọng hợp tác hấp dẫn được ưu tiên hơn mức độ cần thiết cấp bách của cạnh tranh.

Hoa Kỳ cần “tiên hạ thủ vi cường”

Một chiến lược thành công để cạnh tranh quân sự lâu dài với Trung Quốc cũng phải có yếu tố tấn công. Đầu tư nhiều hơn vào tàu ngầm hải quân là một lĩnh vực có nhiều hứa hẹn về mặt này. Bằng cách nâng cấp các năng lực vốn đã đáng kể của mình trong lĩnh vực này, Hoa Kỳ và các đồng minh sẽ làm nổi bật khả năng Trung Quốc bị phong tỏa hàng hải. Điều đó có thể củng cố xu hướng của Bắc Kinh trong việc xây dựng các đường ống dẫn trên bộ và cơ sở hạ tầng giao thông không vì mục đích kinh tế. Nó cũng sẽ buộc Trung Quốc đầu tư nhiều hơn vào chiến tranh chống tàu ngầm – một lĩnh vực kinh doanh tốn kém và khó khăn mà hải quân của họ có ít kinh nghiệm.

Vì những lý do tương tự, Hoa Kỳ và các đồng minh nên cải tiến khả năng để thực hiện các cuộc tấn công chính xác bằng tên lửa hành trình tàng hình, tên lửa đạn đạo thông thường và phương tiện vận chuyển siêu thanh. Điều này có thể khiến các nhà hoạch định Trung Quốc vung tiền vào các boongke ngầm và hệ thống phòng thủ tên lửa và phòng không, bao gồm cả các căn cứ trên đảo mới được xây dựng và có khả năng dễ bị tổn thương ở Biển Đông, thay vì chi tiêu nhiều hơn cho các lực lượng tấn công của họ. Các khoản đầu tư như vậy của Hoa Kỳ và đồng minh nên được thiết kế để chuyển hướng một phần lớn hơn ngân sách quân sự của Trung Quốc sang các khả năng ít đe dọa hơn đối với Hoa Kỳ và các đồng minh và tránh xa những khả năng tương tự.
Về kinh tế, cần làm gì?

Trong lĩnh vực kinh tế, điều được yêu cầu không phải là sự tách rời hoàn toàn mà là sự tách rời một phần, một sự điều chỉnh lại đáng kể các chính sách thương mại và đầu tư có tính đến ba yếu tố. Đầu tiên, trong tương lai gần, Bắc Kinh sẽ không từ bỏ các chính sách có vấn đề về ăn cắp công nghệ, trợ cấp cho ngành công nghiệp và hạn chế tiếp cận thị trường của mình. Bất chấp luận điệu đôi bên cùng có lợi, các nhà lãnh đạo Trung Quốc là những người theo chủ nghĩa trọng thương; họ coi các mối quan hệ kinh tế là một “cuộc đấu tranh có tổng bằng không” [người này thắng bởi người kia thua], trong đó mục tiêu chủ yếu không phải là cải thiện phúc lợi của công dân mà là nâng cao sức mạnh của ĐCSTQ và của quốc gia. Thứ hai, do bản chất của hệ thống Trung Quốc và học thuyết “hợp nhất dân sự-quân sự” của Bắc Kinh, ngay cả các công ty tư nhân trên danh nghĩa cũng phải được coi là công cụ của nhà nước. Và cuối cùng, một Trung Quốc do ĐCSTQ cai trị không chỉ đơn thuần là một đối thủ kinh tế mà còn là một đối thủ địa chính trị và ý thức hệ.




Trước thực tế đó, Hoa Kỳ và các nước công nghiệp tiên tiến khác không được coi Trung Quốc chỉ là một đối tác thương mại khác. Làm như vậy chỉ đẩy nhanh sự gia tăng sức mạnh của Trung Quốc trong khi làm suy yếu nền tảng của chính họ. Các nền dân chủ không nên làm gì để giúp Bắc Kinh dễ dàng duy trì sự phát triển của mình nếu không có những cải cách sâu rộng theo hướng tự do dân chủ và cởi mở.

Để tự vệ trước sự giám sát hoặc phá hoại, Washington và các đồng minh phải hạn chế vai trò của các công ty Trung Quốc trong việc xây dựng mạng lưới công nghệ thông tin và cơ sở hạ tầng nhạy cảm khác, đồng thời ngăn họ thu thập thêm dữ liệu cá nhân của công dân. Các nền dân chủ cũng cần hạn chế sự phụ thuộc vào Trung Quốc đối với một số nguyên liệu và hàng hóa sản xuất quan trọng, sử dụng các ưu đãi thuế để khuyến khích đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Nếu ĐCSTQ tiếp tục sử dụng thương mại như một vũ khí, các nền dân chủ sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài việc hạn chế sự phụ thuộc tổng thể của họ vào thị trường Trung Quốc.

Vì lý do quân sự và thương mại, Hoa Kỳ cần phải bảo tồn và mở rộng lợi thế của mình trong công nghệ cao. Điều này sẽ đòi hỏi sự kết hợp giữa phòng thủ và tấn công, chạy nhanh hơn để dẫn đầu và hành động nhiều hơn để khiến Trung Quốc chậm lại. Để thúc đẩy đổi mới công nghệ, chính phủ Hoa Kỳ cần đầu tư nhiều hơn vào giáo dục và nghiên cứu cơ bản, khuyến khích hợp tác nhiều hơn với khu vực tư nhân và áp dụng các chính sách nhập cư nhằm thu hút nhân tài từ khắp nơi trên thế giới. Đồng thời, Washington phải làm việc với các quốc gia cùng chí hướng để giảm tốc độ các ý tưởng và công nghệ được phát triển đầu tiên trong các phòng thí nghiệm đại học, công ty và chính phủ của họ lan truyền sang Trung Quốc. Những nỗ lực này sẽ không ngăn cản Trung Quốc tiến lên, nhưng chúng sẽ làm chậm tiến độ và buộc Trung Quốc phải chịu nhiều chi phí đổi mới công nghệ hơn.

Với các hoạt động trọng thương và ý định thù địch của Bắc Kinh, ngay cả các công ty Trung Quốc không vi phạm pháp luật cũng phải chịu sự giám sát chặt chẽ hơn và các hạn chế đặc biệt. Các khoản đầu tư được đề xuất từ ​​Trung Quốc cần được sàng lọc chặt chẽ và nên áp đặt các giới hạn chặt chẽ hơn đối với việc xuất khẩu các công nghệ quan trọng, chẳng hạn như máy móc và phần mềm cần thiết để sản xuất chất bán dẫn cao cấp. Washington đã đạt được những bước tiến trong những lĩnh vực này, nhưng lại có xu hướng đơn phương làm như vậy. Việc thực hiện các biện pháp này trên cơ sở đa phương sẽ mang lại lợi ích cho Hoa Kỳ.

Nhìn chung, Hoa Kỳ phải từ bỏ giấc mơ xây dựng một nền kinh tế toàn cầu hội nhập toàn diện. Thay vào đó, nó nên làm việc với các quốc gia có cùng chí hướng để xây dựng lại và củng cố một hệ thống thương mại tự do một phần, trong đó tất cả các bên tham gia thực sự tuân thủ các nguyên tắc cởi mở giống nhau và bảo vệ lợi ích của họ trước những hệ thống không cởi mở. Đây là cách tốt nhất để thúc đẩy thương mại giữa các nền dân chủ và giảm sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc – buộc nước này phải trả giá cho các hành vi kinh tế xấu xa của mình, và có lẽ, với đủ thời gian và áp lực, sẽ thuyết phục được Bắc Kinh thay đổi.

Xiết lại kiểm soát hoạt động Trung Quốc trên sân nhà

ĐCSTQ khai thác sự cởi mở của các xã hội tự do và đặc biệt là cam kết của họ đối với tự do ngôn luận. Việc nó sử dụng các nền tảng mạng xã hội bị cấm ở Trung Quốc để truyền bá thông tin sai lệch về COVID-19 ở phương Tây chỉ là minh họa gần đây nhất cho hiện tượng này. Nhiều hoạt động gây ảnh hưởng của Bắc Kinh tinh vi hơn. Trong nỗ lực định hình nhận thức của giới tinh hoa nước ngoài, họ tham gia vào các dự án kinh doanh có lãi, thuê luật sư và nhà vận động hành lang địa phương, và quyên góp hào phóng cho các viện nghiên cứu và trường đại học có ảnh hưởng mà họ thường xuyên lui tới.




Hầu hết hoạt động này là hợp pháp ở Hoa Kỳ, và nhiều hoạt động là dấu ấn của một xã hội tự do. Tuy nhiên, các quy tắc chặt chẽ hơn được yêu cầu rõ ràng trong một số lĩnh vực nhất định. Các cựu thành viên Quốc hội, sĩ quan quân đội và quan chức ngành hành pháp nên bị cấm vận động hành lang cho các công ty từ các quốc gia (chẳng hạn như Trung Quốc) mà chính phủ Hoa Kỳ đã xác định là đe dọa tới an ninh quốc gia. Và các tổ chức tư nhân như các viện nghiên cứu độc lập và trường đại học phải công khai những khoản tài trợ mà họ nhận được từ các đơn vị nước ngoài.

Ngoài việc thông qua các đạo luật mạnh mẽ hơn, các nền dân chủ nên tập trung vào việc nâng cao nhận thức của công chúng về những gì mà ĐCSTQ gọi là chiến thuật “Mặt trận thống nhất”. Những điều này thường liên quan đến việc sử dụng các tổ chức bán chính thức hoặc các cá nhân Trung Quốc để tiếp cận với các tổ chức và người có ảnh hưởng ở các quốc gia mục tiêu. Thông tin sẵn có hơn về mối liên hệ giữa các trung gian này và các cơ quan của ĐCSTQ sẽ giúp giảm thiểu rủi ro thao túng. Các đối tác của họ trong các nền dân chủ cũng phải hiểu rằng ở Trung Quốc ngày nay, không có cái gọi là viện nghiên cứu, quỹ tư nhân, trường đại học hoặc công ty thực sự độc lập.

Hệ thống giáo dục đại học của Hoa Kỳ là một tài sản quý giá đặc biệt thu hút mọi người từ khắp nơi trên thế giới. Mặc dù đại đa số sinh viên và nhà nghiên cứu từ Trung Quốc không gây ra mối đe dọa nào, nhưng sự thận trọng đòi hỏi những hạn chế đối với những người có liên kết với Quân Giải phóng Nhân dân hoặc các cơ quan khác trong bộ máy an ninh của Trung Quốc. Các nhà khoa học và kỹ sư chọn chấp nhận tài trợ và chia sẻ chuyên môn của họ thông qua các chương trình tuyển dụng nhân tài của Bắc Kinh, dù là công dân Trung Quốc hay công dân Hoa Kỳ, sẽ bị cấm tham gia vào các dự án do chính phủ Hoa Kỳ tài trợ. Và để trực tiếp áp đặt chi phí đối với tầng lớp tinh hoa của ĐCSTQ, Washington nên hạn chế cấp visa giáo dục và các loại visa khác cho các quan chức của ĐCSTQ có liên quan đến vi phạm nhân quyền hoặc các hoạt động gây nguy hiểm và các mối đe dọa khác, cùng với các thành viên trong gia đình của họ.

Giành lại thế chủ động hơn là chỉ phản ứng

Trung Quốc phải bị vạch mặt bởi các hoạt động bóc lột của mình. Bắc Kinh dị ứng với những cáo buộc rằng họ tham gia vào “ngoại giao bẫy nợ”, một ác cảm có thể được củng cố bằng sự giám sát liên tục, đặc biệt là từ các nhà báo độc lập và các tổ chức phi chính phủ địa phương. Chính phủ và các tổ chức phi chính phủ ở các nền dân chủ tiên tiến có thể khiến các nước đang phát triển chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc tốt hơn bằng cách giúp củng cố các thể chế xã hội dân sự này.

Washington không thể phản đối mọi hoạt động bành trướng của Trung Quốc tại các nước đang phát triển, cũng như không nên cố gắng làm như vậy. Một số khoản đầu tư của Trung Quốc sẽ gây lãng phí, những khoản khác có thể gây ra phản ứng dữ dội tại địa phương và một số thậm chí có thể lôi kéo Bắc Kinh vào các cuộc phản loạn hoặc các cuộc xung đột vũ trang tốn kém khác. Khi các bước đi đầu tiên của Trung Quốc trong thế giới đang phát triển khiến Bắc Kinh phải gánh chịu những gánh nặng mới và tạo ra những lỗ hổng mới, Washington và các đồng minh không nên cản đường.




Đồng thời, để ngăn các nước đang phát triển tiếp tục bị lôi kéo vào quỹ đạo của Trung Quốc, các nền dân chủ phải có điều gì đó tích cực để cung cấp. Điều đó có thể bao gồm viện trợ, hỗ trợ y tế, cấp thêm visa giáo dục và cải thiện khả năng tiếp cận thị trường của các nước đang phát triển này. Các chính phủ phương Tây cũng nên làm việc với các tổ chức quốc tế đã được thành lập và các nhà đầu tư tư nhân để tài trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng được xây dựng theo tiêu chuẩn cao, sử dụng lao động địa phương và với các điều kiện tài chính hợp lý. Ở đây, cũng như các lĩnh vực khác, mục tiêu phải là giành lại thế chủ động hơn là chỉ phản ứng lại các hành động của Trung Quốc.

Cần thực hiện chiến dịch “giải ảo”

Các nền dân chủ không nên từ bỏ nỗ lực thâm nhập vào lĩnh vực thông tin được kiểm soát chặt chẽ của Trung Quốc. Họ nên tiếp tục đầu tư vào các phương pháp vượt qua “Vạn Lý Tường Lửa”. Nhưng các chiến dịch ngoại giao công khai và sự ủng hộ bằng mồm không phải là cách tiếp cận đúng đắn. Thay vào đó, mục tiêu phải là khuếch đại tiếng nói chỉ trích của Trung Quốc và cho phép thông tin chính xác về những gì đang xảy ra bên trong biên giới của Trung Quốc chảy ngược vào trong nước. Nếu chế độ cảm thấy buộc phải chi nhiều tiền hơn để đối phó với sự bất bình đang gia tăng — bằng cách giải quyết nhu cầu thực sự của người dân Trung Quốc hoặc bằng cách chi tiêu nhiều hơn cho an ninh nội bộ — thì chế độ sẽ phải chuyển hướng các nguồn lực khan hiếm khỏi việc theo đuổi các mục tiêu bên ngoài của nó.

Hoa Kỳ và các đồng minh phải chuẩn bị sẵn sàng để thực hiện cuộc tấn công mà các nhà lý luận của ĐCSTQ mô tả là cuộc đấu tranh giành “quyền lực ngôn luận” – cuộc chiến của những diễn ngôn mang tính đối đầu trực tiếp. Các nền dân chủ không chỉ nên đẩy lùi những tuyên bố sai trái của Bắc Kinh về phương Tây; họ cũng phải trực tiếp tấn công câu chuyện xuyên tạc của nó về chính nó. Không thể phủ nhận những thành tựu vật chất của Trung Quốc trong vài thập kỷ qua là rất ấn tượng. Nhưng chúng đã được hoàn thành nhờ sự hỗ trợ của những người lao động và nông dân được trả lương thấp và bất lực về chính trị, với cái giá phải trả rất lớn đối với môi trường tự nhiên, và với sự giúp đỡ vô giá của các nước công nghiệp tiên tiến.

Hiện tại, Hoa Kỳ đang không sẵn sàng tận dụng sự hiếu chiến của Bắc Kinh. Chính quyền Trump xứng đáng được ghi nhận vì đã biến chính sách đối với Trung Quốc của Hoa Kỳ theo hướng thực tế hơn. Nhưng trong gần bốn năm qua, Tổng thống Trump đã gây gổ với bạn bè và đồng minh của Hoa Kỳ, tỏ ra không có khả năng thuyết phục về các giá trị dân chủ và từ chối chỉ trích Bắc Kinh vì những vi phạm nhân quyền nghiêm trọng. Tất cả những điều này đã làm suy yếu vị trí dẫn đầu của Hoa Kỳ trong liên minh đẩy lùi Trung Quốc. Trong khi đó, quyết định của Tổng thống Trump đưa Trung Quốc trở thành trung tâm trong chiến dịch tái tranh cử, đổ lỗi Bắc Kinh về tất cả khó khăn do đại dịch, đã dập tắt một số nỗ lực ban đầu trong hợp tác lưỡng đảng trong Quốc hội. Tuy nhiên, thực tế là hai đảng Dân chủ và Cộng hòa đang cáo buộc nhau việc tỏ ra mềm mỏng với Trung Quốc và cạnh tranh để đưa ra lập trường cứng rắn hơn cho thấy một sự đồng thuận đã bắt đầu hình thành.

* Aaron L. Friedberg là Giáo sư Chính trị học và Quan hệ quốc tế tại Đại học Princeton (Hoa Kỳ)
* Nguyễn Trung Kiên là Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa Việt Nam đương đại


© Aaron L. Friedberg
    Nguyễn Trung Kiên
    TheNewViet

Nguồn: Aaron L. Friedberg, An Answer to Aggression – How to Push Back Against Beijing, Foreign Affairs, September/October 2020